Bu yaz Türkiye’den dönerken havalimanında ayaküstü  D&R’ye uğrayınca Selim İleri’nin Edebiyazımızda Sevdiğim Romanlar Kılavuzu’nu aldım. Fiyatı 12.50 Avro, tabii İstanbul Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminali’nde olunca Türkiye’de sayılmazsınız! Kitap Everest Yayınları’ndan birinci basım. Selim İleri’nin roman okumalarının, roman üzerinde yazdıklarının verimi. İleri önsözde ifade ettiği gibi kılavuzu sevdiği kitaplarla sınırlamış. Ayrıca eklemiş: Edebiyat tarihçilerimizin hor gördüğü eserler de var bu kitapta.

Kılavuz 1980 öncesi basılmış ikiyüz-yirmidokuz romana yer veriyor -doğru saydımsa-. 1874’de basılmış Ahmed Midhat Efendi’nin Hasan Mellâh romanından başlıyor ve 1980’de basılmış Adalet Ağaoğlu’nun Yazsonu romanı ile bitiyor. Edebiyazıtımızın yüz yıllık romanlar geçidi. Selim İleri’nin tercihleri, bakış açısısı, sevdikleri, yorumları. Roman deyince aklıma Selim İleri geliyor; romancı olduğu için değil roman okuru olduğu ve roman üzerine yazdığı için.

Hemen bir itiraf ile başlıyayım bu ikiyüz-yirmidokuz romanın sadece yirmidört tanesini okudum. Hüseyin Rahmi Gürpınar, Peyami Safa, Memduh Şevket Esendal, Sabahattin Ali, Abdülhak Şinasi Hisar, Safiye Erol, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sait Faik Abasıyanık, Kemal Tâhir, Sâmiha Ayverdi okuduğum yazarlar. En az yüz tanesini okumuş olmalıydım. Bir çok yazar ve roman var, okumak istediğimi biliyorum ama oku(ya)madım. Fırsat olmadı, imkân olmadı! Yok yok aslında ben kendini hayatın hay huyuna kaptırmış bir tembellim!

Şimdi ben nasıl bir okurum ki Ahmed Midhat Efendi’yi bilirim de şimdiye kadar hiç bir romanını okumamış olurum!

Burdur’da üç haftalık askerlik vazifemi yerine getirirken Hâlide Edip Adıvar’ın Mor Salkımlı Ev’ini okudum; sevgim saygım arttı Hâlide Edip’e. Mor Salkımlı Ev, İleri’nin kılavuzunda yer almıyor! Ama Handan var, Sinekli Bakkal var; okumadım. Herhalde ortaokul yıllarımda idi, Balıkesir’de Anafartalar Caddesi’nde gerçekten kitapçı diyebileceğim bir iki dükkanın önünden geçerken -hoş onlar da yarı kırtasiye yarı kitapçı idi- kitapçının camekânın da kitapları seyre dalardım. Hatırladığım kitaplardan biri de Hâlide Edip’in Handan romanı idi. İçimde yarım kalmış duyguyu da hatırlıyorum: Ah bu kitabı alabilsem, okusam. Ama olmadı! Bırak olmasını ben kitapçıdan içeri girip ben kitap alacaktım bile diyemedim, hep cemakânlardan kitapları seyrettim. Malum maddi imkânsızlıklar! Şimdi Hâlide Edip okunacaklar listemde, tembel Tuncay vakit bulursa!

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Utanmaz Adam romanını kılavuzda görünce sevindim. Ortaokul ve lise yıllarında parasıyla bir tek kitap bile alabilememiş bir genç olarak en güzel mekân kütüphanelerdi benim için. Hatırlıyorum ortaokul üçüncü sınıfta iken -sekizinci sınıf- haftasonları dershaneye giderdim ve dershane çıkışı kütüphaneye uğrar ve ilgimi çeken kitapları okurdum. Gide gele okuyup bitirdiğim hatırımda kalan kitaplardan biri de Hüseyin Rahmi’nin Utanmaz Adam romanı idi. Hüseyin Rahmi büyük romancı, dil ustası. Eğlendirir sizi okurken.

Reşat Nuri Güntekin, Selim İleri’nin en çok sevdiği romancıların başında gelir. Nitekim kılavuzda oniki romanı var Güntekin’in. Televizyon dizilerinden bilmek yeter mi Güntekin’i, tabî yeni romanları da okuyalım da şimdi Güntekin’in Çalıkuşu’nu, Acımak’ını, Kızılcık Dalları’nı, Eski Hastalık’nı okusak ve saygımızı göstersek büyük romancıya. İleri’nin bir bildiği vardır muhakkak değil mi?

Huzur, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur romanı olmasaydı yarım kalırdı bu kılavuz! Nitekim Selim İleri Huzur’u almış kılavuza.  İleri’nin deyişiyle büyük romancı Tanpınar’ın iki büyük romanı Huzur ve Saatleri Ayarlama Enstitüsü, sahi sizce hangisi daha iyi romandır? Ben Huzur diyorum.

Selim İleri İlginç bir tespit yapar Safiye Erol’un Ülker Fırtınası romanı için: “Huzur’dan hayli önce yazılmış Ülker Fırtınası, bir bakıma, Tanpınar’ın romanına yol açıcıdır. Ne var ki, Tanpınar, hiçbir yazısında Ülker Fırtınası’nı, Ülker Fırtınası’ndaki Nuran’ı Safiye Erol’u anmamış…” Edebiyatçılığın ilmi ile uğraşanlar için ilginç bir tespit değil mi? İşte çok güzel bir makale konusu: Ülker Fırtınası ve Huzur.  Okumadım Ülker Fırtınası’nı, Safiye Erol zaten sevdiğim bir yazar, şimdi İleri’nin bu yorumundan sonra Ülker Fırtınası’nı okumak handiyse farz oldu benim için.

Adetim değildir bir kitabı okurken ileri sayfalara atlayıp merakla karıştırmak. Beklerim sabırla,  okurum ve beklerim, yaşamak isterim olacakları sayfaları tek tek okuyarak. Ara sıra şöyle ilerki sayfalara göz attığımda kendimi suçlu hisseder ve hemen dönerim kaldığım yerden okumaya. İleri’nin Kılavuzu’nu okurken de baştan sona kadar tek tek okudum, öyle ya romanımızın yüz yıllık tarihine, tadına vâkıf olmak vardı işin içinde.  Okurken bir yandan da merak etmeye başladım, acaba Selim İleri, Tarık Buğra’nın İbiş’in Rüyası romanını kılavuza almış mıdır diye! Almadığına dair bir his kaplamaya başladı içimi. İbiş’in Rüyası benim en sevdiğim romanlardan biri ve tam Selim İleri’nin seveceğini düşündüğüm roman. Ve eğer almadı ise yazmayı tasarladığım bu yazıda İleri’yi eleştirecektim, nasıl bir böyle bir romanı gözden kaçırmış vesaire. Ama işte İleri,  İbiş’in Rüyası’nı kılavuza almış, görünce çok mutlu oldum. 1970 yılında ilk basımı yapılmış romanlardan İbiş’in Rüyası, İleri’nin deyişiyle Küçük Ağa romanının yazarı Tarık Buğra’nın bence en güzel romanı İbiş’in Rüyası.  Buyrun okuyun ve siz karar verin.

Peyami Safa en çok romanı olan romancılardan biri kılavuzda. Meşhur romanları, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Fatih-Harbiye vesaire kılavuzda var. Matmazel Noraliya’nın Koltuğu romanını görünce de sevindim. Matmazel Noraliya’nın Koltuğu benim sevdiklerim arasında, önemli bir roman.

İtiraf ediyorum ismini hiç duymadığım romancılar var kılavuzda, ayıplamayın! Bana da bir ödev onların ismini buradan duyurmak ve sizi teşvik etmek onları okumanız için: Safvet Nezihî, Güzide Sabri, Safvetî Ziya, Cemil Süleyman Alyanakoğlu, Selâhattin Enis, Sadri Ertem, İlhami Bekir Tez, Erhan Bener, Reşat Enis, Fikret Adil, İlhan Tarus, Mehmet Seyda, Suzan Sözen, Şahap Sıtkı, Abbas Sayar, Selçuk Baran, Aysel Özakın, Demir Özlü, İrfan Yalçın, Tezer Özlü. Nasip olur inşallah okuruz bu romancılarımızı da.

Kılavuzu okurken mutlaka okumalıyım listeme dahil ettiğim dikkatimi çeken romanlar oldu: Muallim Naci’nin Ömer’in Çocukluğu; Ahmed Mithat Efendi’nin Müşâhedat’ı; Hâlide Edib Adıvar’ın Handan’ı, Sinekli Bakkal’ı ve Akile Hanım Sokağı; Refik Halid Karay’ın İstanbul’un Bir Yüzü, Sürgün’ü ve Bu, Bizim Hayatımız’ı; Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Nur Baba’sı ve Bir Sürgün’ü; Reşat Nuri Günteken’in Dudaktan Kalbe’si, Eski Hastalık’ı, Ateş Gecesi ve Miskinler Teknesi; Mahmut Yesarî’nin Pervin Abla’sı; Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul’u; Şükufe Nihal’in Yalnız Dönüyorum’u; Sabahattin Ali’nin İçimizdeki Şeytan’ı ve Kürk Mantolu Madonna’sı; İlhami Bekir Tez’in Taşlıtarladaki Ev’i; Safiye Erol’un Ülker Fırtınası; Sâmiha Ayverdi’nin Mesih Paşa İmamı; Yaşar Kemal’in İnce Memed’i ve Al Gözüm Seyreyle Salih’i; Nihad Sırrı Örik’in Sultan Hamid Düşerken’i; Orhan Kemal’in Devlet Kuşu ve Arkadaş Islıkları; Cevdet Kudret’in Havada Bulut Yok’u; Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam’ı; Ziya Osman Saba’nın Değişen İstanbul’u; Kemal Bilbaşar’ın Ay Tutulduğu Gece’si; Halikarnas Balıkçısı’nın Mavi Sürgün’ü; Fakir Baykurt’un Amerikan Sargısı; Şahap Sıtkı’nın Kimin İçin’i; Abbas Sayar’ın Yılkı Atı; Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’ı; Necati Cumalı’nın Yağmurla Topraklar’ı; Selçuk Baran’ın Bir Solgun Adam’ı; Aysel Özakın’ın Gurbet Yavrum’u; Çetin Altan’ın Viski’si; Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü; Ferid Edgü’nün O’su; vesaire, vesaire.  Özetleyeyim mi -gülmeyin- Reşat Nuri Güntekin’in, Hâlide Edip Adıvar’ın, Refik Halid Karay’ın bütün romanlarını okumam gerekir. Ahmet Hamdi Tanpınar, Peyami Safa, Safiye Erol, Sâmiha Ayverdi onları saymıyorum bile… Küçük bir sır vereyim, genellikle şairliğiyle bilinen bir isim roman yazdıysa, hikâye yazdıysa okuyun, memnun kalacaksınız.

Tabii kitabı temin etmek de bir iş, özellikle benim gibi Türkiye’den uzakta yaşayanlar için, şimdi elimin altında Nabizâde Nâzım’ın Zehra’sı, Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul’u ve Sabahattin Ali’nin İçimizdeki Şeytan ve Kürk Mantolu Madonna romanları var. İçimizdeki Şeytan’ı okumaya başladım. Ömer ve Macide ile yaşıyorum bu günlerde. Buyrun sizi de roman okumaya davet ediyorum, yeni dünyalar keşfetmek için insanı anlamak ve daha çok sevmek için buyrun roman okuyalım. Teşekkürler Selim İleri edebiyatımızda romanın izini sürdüğün için.

* Bu yazı Öteki Dergi’nin 22. sayısında (Aralık 2015) yayınlandı: Buyrun Roman Okuyalım